Laugardaginn 1. apríl, 1995 – Aðsent efni
Kvótakerfið hefur ekki, að mati Ólafs Arnar Jónssonar , skilað Norðursjávarþjóðum neinu í áralangri baráttu fyrir uppbyggingu fiskistofna.
Vanskapnaður, sem er svo vitlaus, að ekki er hægt að hætta þó í óefni sé komið? Það er fyrst nú eftir tíu ár, sem menn eru almennt að byrja að átta sig á eðli þeirrar ófreskju sem kvótakerfið er.
Ófreskju, sem í reynd hefur í stað uppbyggingar eytt þeim fiskstofnum, sem vernda átti.
Fyrir tíu árum, þegar kvótakerfinu var þröngvað upp á þjóðina eftir markvissa uppbyggingu skrapdagakerfisins með stoppdögum og tegundastýringu, upphófst sú skálmöld, sem varað hefur síðan. Höfundar og fylgjendur kvótans áttu fyrsta leik, í stað þess að sækja „drasl“-fisk suður fyrir land á vetrum, eins og þeir neyddust til í gamla kerfinu, var nú hægt að sópa upp afrakstri skyndilokana á mjög þægilegan hátt rétt við „bæjardyrnar“.
Enda stóð ekki á kvótakaupum norður fyrstu árin og voru menn lofaðir fyrir dugnað og framsýni.
En bullið gat ekki gengið. Þorskstofninn hrundi og stórfelldur niðurskurður á þorskkvóta ásamt dulbúinni sóknarstýringu tók við. Miklar takmarkanir urðu til þess að brjálæðisleg sókn í aðra stofna hófst. Komnar voru aðrar áherslur með nýrri tækni og nýjum skipum.
Hafin var heilsárs sókn í grálúðu, sem áður hafði aðallega staðið á vorin. Gömlu slóðirnar þurrkuðust upp fljótlega og var þá farið dýpra en allt bar að sama afli minnkaði ár frá ári og ef mér skjátlast ekki, sem ég þó vona, er stofninn mjög illa farinn. Síðustu ævintýri og afglöp, sem af kvótavitleysunni hljótast, eru nú orðin þeim mönnum ljós, sem þora og vilja ganga með opin augun. Hrygningarstofn djúpkarfans í skerjadýpi hefur nánast hrunið á þeim þremur til fjórum árum, sem þar hafa verið stundaðar gloríuveiðar.
Gloríutroll eða risaflottroll er ein stærsta bylting sem sést hefur á síðari árum og eiga hönnuðirnir lof skilið. En því miður eru auðlindir hafsins ekki ótakmarkaðar og á þetta risatroll ekkert erindi fyrir innan landhelgismörkin og allra síst til karfaveiða,það er hrein rányrkja.
Menn hafa stungið höfðinu í sandinn og reynt að réttlæta þessar veiðar með tilvist kvótakerfisins og virðast þessir menn loka augunum fyrir þeim staðreyndum að hrun hefur orðið á stofninum í Skerjadýpi og sama er upp á teningnum þar sem trollið hefur verið notað annars staðar í landgrunnsköntunum.
Af hverju stöndum við nú tíu árum seinna með þessa harmsögu að baki? Við upphaf kvótans misstum við stjórn á veiðunum. Í stað skynsamlegrar uppbyggingar skrapdagakerfisins kom sefjun. Útgerðir með óveidda kvóta eru eins og soltin dýr og ekki að spyrja sé kvótinn aðkeyptur.
Sögur um einnarsortar skip, sem henda óæskilegum tegundum í sjóinn, gerast háværari með hverju ári og hef ég heyrt nóg til að sannfærast um að sá ósómi er stundaður í ríkara mæli en margir ætla.
Eðli kvótans sem stjórntækis til stjórnar veiðum á mörgum botntegundum samtímis, er það að eyra engu þangað til kvótanum er náð, burt séð frá því ástandi, sem sá og sá fiskstofn er í hverju sinni. Þetta er það, sem við höfum séð gerast á miðunum undanfarin ár, en vegna þröngsýni og hagsmuna- græðgi, virðumst við ekki geta snúið af þessari óheillabraut.
Það má undrun sæta að það skuli nú vera orðið hlutverk Sjálfstæðisflokksins að keyra áfram þetta kerfi. Við upphaf fiskveiðistjórnunar var markmiðið að refsa skussanum og færa sóknarheimildir í hendur þeirra, sem betur gerðu, en í staðinn er það flokkur einkaframtaksins, sem hyglar þeim skræfum, sem ekki þora að standa jafnfætis öðrum hvað varðar sóknarfæri. Hyglar útgerðum, sem þrátt fyrir einkarétt að auðlind þjóðarinnar í tíu ár þurfa nú í öllu „hagræðinu“ að fá heimild til að veðsetja óveiddan fisk „þjóðarinnar“ í sjónum.
Það var vart á bullið bætandi.
Ekki er nóg í stéttlausa landinu að nú mæti tvö börn saman í skólann í fyrsta sinn, annað með sjálft sig og hæfileika sína en hitt með lögskipaðan arf frá ríkinu upp á t.d. 500 eða jafnvel 1.000 millj. Var einhver að segja af sér ráðherradómi fyrir siðleysi? Vita menn á alþingi yfirleitt hvað siðleysi er?
Það má breyta þessu ástandi ef menn vilja og þrátt fyrir ógnvænlegar yfirlýsingar Halldórs Ásgrímssonar o.fl. um að engin leið önnur en þessi ósómi sé fær þá sýndu aflaárin ’83 og ’84 hversu vel hafði tekist til við uppbyggingu í skrapdagakerfinu, og ætti að vera ljóst hversu miklu betri stoppákvæðin yrðu nú, þegar við höfum öðlast reynslu í utanlögsöguveiðum, og víst má vera létt verk að breyta stoppákvæðunum kerfisins þannig að stoppin nýttust skipunum sem best til þeirra veiða.
Mín skoðun er sú að, ef passað yrði vel upp á smáfisk og gegndarlaust seiðadráp rækjuskipa afnumið, ætti ástand fiskstofna að batna það mikið að eftir 35 ár mætti beita hér þeim flota, sem við nú eigum, innan landhelginnar með eðlilegrisókn.
Væri farin sú braut gætum við kvatt þær illvígu deilur, sem farið hafa vaxandi í tíð kvótakerfisins, því á sóknarmarki sitja allir við sama borð hvað sóknarfæri varðar og stefnu framsóknarmanna um að sumir séu jafnari en aðrir í þessu landi yrði að endingu hafnað.
Einhverjir hafa haft uppi þau rök, að bæta þyrfti mönnum kvótamissinn, ef annað kerfi væri tekið upp. Í því sambandi vil ég minna menn á söguna af Einari Benediktsyni er hann seldi norðurljósin. Skildist mér á sögu þeirri að kaupandinn hefði goldið sinna eigin gerða.
Nú liggur á borði sjávarútvegsráðherra skýrsla um tillögur til úrræða gegn útkasti fisks og löndun framhjá vigt frá sambandsnefnd um bætta umgengni um auðlindir sjávar. Öll vandamálin, sem upp koma í skýrslu þessari, mætti leysa með því að taka hér upp skrapdagakerfi eða sóknarmark í einhverri mynd.
Að öðrum kosti er verið að innleiða hér lögregluaðgerðir til þess að viðhalda kvótakerfi, kerfi sem rústað hefur þorskveiðum Kanadamanna og ekki hefur skilað Norðursjávarþjóðum neinu í áralangri baráttu við uppbyggingu fiskstofna í Norðursjó.
Það verður að spyrja það fólk, sem á alþingi situr, og af einhverjum annarlegum hvötum styður þennan óskapnað, hvort það hefur skoðað endinn á því bulli, sem búið er að troðast áfram með í tíu ár, til stórskaða fyrir íslenskt þjóðfélag og þjóðfélagsmynd.
Framtíðarsýnin í viðjum kvótans getur aðeins verið áframhaldandi reiðileysi. Öll þau vandkvæði, sem við sjáum í dag eru þess eðlis, að þau eiga eftir að aukast og þyngjast í vöfum svo að frekari dráttur á afmámi kvótans er eingöngu til óþurftar fyrir þjóðina og ama okkur sem höfum þurft að stunda atvinnu okkar í þessu fáránlega afskræmi af fiskveiðistjórnun.
Aðgerðin er ekki flóknari en það, hvað sem hver segir, að afnema hvótann og afskrifa tíu ár í „fiskveiðistjórnun“, og byrja uppá nýtt þar sem frá var horfið fyrir tíu árum. Að sjálfsögðu yrðu sveiflur í veiði það eru sveiflur í náttúrunni hagfræðin verður bara að lifa við þær eins og við hinir.
Minni fiskur eitt árið og meiri það næsta er betra en lítill fiskur alltaf eins og við á suðvesturhorninu og fleiri horfum uppáá næstu árum, með nú ríkjandi kerfi.
Ráði „nútíma rekstrarstjórar“ ekki við sveiflurnar gætu þeir ráðið sig í að telja hænur eða eitthvað viðráðanlegra og látið þá, sem taka þjóðarhag fram yfir stundarhagsmunagæslu um að sveiflast í sjávarútvegi.
Höfundur er skipstjóri á togaranum Viðey.
Ólafur Örn Jónsson
Ólafur Örn Jónsson 
Ólafur Brandsson